De verschillende soorten vogelvoer

Bij vogelvoer denkt bijna iedereen gelijk aan het “zangzaad” of strooivoer voor de buitenvogels. Maar wanneer men zich gaat verdiepen in de vogelhobby (volière of kooi) dan word duidelijk dat er veel zadenmengelingen zijn voor vogels. Daarnaast zijn er ook vogels die uitsluitend insecten of vruchten eten. 

De verschillende soorten vogelvoer

Het vogelvoer wat in de hobby gebruikelijk is kunnen we grofweg opdelen in 5 groepen:

• Zadenmengelingen
• Insecteneter voer
• vruchteneter voer
• Supplementen (vogelgrit, sepia, maagkiezel)
• pellets

Zoals te zien is er voor elke klasse vogels speciaal vogelvoer. Met name bij de zadenmengelingen is er veel onderscheid tussen de soorten mengelingen. Naast het basis voer worden er ook supplementen in de vorm van vogelgrit (kalk) een sepiaschild (snavel bijhouden/mineralen) en maagkiezel voor zaden eters aangeboden. In alle artikelen op deze website worden de voedingseisen voor de vogelsoorten benoemd. Maar wat zijn nou de verschillen tussen bijvoorbeeld tropenzaad en parkietenzaad? In dit artikel meer informatie over de verschillende zaden die gebruikelijk zijn in zadenmengelingen voor vogels.

De verschillende soorten zaad

Voor dit artikel gebruik ik als basis de catalogus van Teurlings vogelvoeders gezien zij hun mengeling bekend maken. Andere fabrikanten geven vaak alleen een voedingswaarde aan, geen echte verhoudingen van soorten zaad. Om te begrijpen wat alle zadenmengelingen inhouden is het belangrijk eerst de afzonderlijke zaden te kennen. De meest gebruikte zaden in het vogelvoer voor zaad etende vogels:

• Milletzaad
• Witzaad
• Negerzaad
• (Gebroken/gepelde) haver
• Panicum
• Hennepzaad
• Lijnzaad
• Saffloorpitten
• Zonnebloempitten
• Dari
• Boekweit
• Tarwe
• Paddy
• Lijsterbessen zaad
• Rozenbottelzaad
• Katjang  Idjoe
• Radijszaad
• Komkommerpitten
• Spinaziezaad
• Lijsterbessen
• Rozijnen
• Meloenpitten
• Raapzaad
• Mais
• (Gepelde) Pinda’s
• Sparrenzaad
• Erwten
• Rode peperzaad
• Graszaad
• Maanzaad
• Radijszaad
• Weegbree
• Klaverzaad
• Koolzaad
• Wortelzaad
• Uienzaad
• Cichoreizaad
• Witlofzaad
• Slazaad
• Sesamzaad
• Anijszaad
• Perillazaad
• Denneappelzaad
• Teunisbloemenzaad
• Distelzaad

Informatie over de meest gebruikte zaden

De meest gebruikte zaden zullen in dit artikel besproken worden, met name van de vruchten zaden is geen voedingswaarde bekend gezien deze weinig gebruikt worden in dievoeders. Meestal word de vrucht gevoerd waar wel voedingswaardes van bekend zijn.

Milletzaad

Milletzaad of eigenlijk millet word opgedeeld in de volgende soorten:

• Gele milet
• Witte millet
• Rode millet
• Japanse millet
• Chinese millet

De gele, witte en rode millet zijn de meest gebruikte milletsoorten in het vogelvoer wat verstrekt word aan de vogels. Bijna alle mengelingen bevatten één van deze millet soorten als basis (vaak 20-30%)

De millet soorten worden allemaal onder dezelfde wetenschappelijke naam genoemd samen met gierst soorten. De milletsoorten worden hoofdzakelijk in midden Afrika en India verbouwd, daarnaast is er ook productie in Oost Azië (Chinese/Japanse millet) en in Europa en de V.S.

De voedingswaarde van millet is over het algemeen bij alle kleuren hetzelfde, afhankelijk van de ouderdom kan het vochtgehalte wel iets teruglopen, de hoeveelheid koolhydraten, eiwit en vet kan ook per seizoen iets verschillen.

• Vocht  12,7%
• Ruw eiwit 11,1%
• Ruw vet 3,7%
• Koolhydraten  59,8%
• Ruwe celstof  8,9%
• Calcium  0,03%
• Fosfor  0,32%

Zoals te zien is millet reik aan koolhydraten met een laag vetgehalte. Om deze reden word het veel door vogelvoeder mengelingen gemengd. Het lage vetgehalte zorgt ervoor dat vogels niet vervetten wat de gezondheid bevordert.

Gele millet is naast rode millet het meest voorkomende zaad in mengelingen voor kleinere vogels (exoten/kleine parkieten). Het is een bekende zaadsoort die ook veel geteeld word voor consumptie door de mens.

Witzaad

Witzaad, wat vaak ook gewoon kanariezaad genoemd word is in tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden vanbinnen eigenlijk een bruin zaadje. Het word hoofdzakelijk in mengelingen voor kleinere vinken gebruikt. Zoals kanariezaad, tropenmengeling en volièrezaad.

Witzaad word over een groot gebied wereldwijd verbouwd, met name in Noord-Amerika (V.S./Canada), Zuid Europa en noord Afrika. Afhankelijk van het land van herkomst is het een fijn of wat grover zaad. Ook de kleur (dof of glanzend) kan per land verschillen.

De ruwe voedingswaarde:

• Vocht 12,8%
• Ruw eiwit  15,1%
• Ruw vet  6,1%
• Koolhydraten 56,0%
• Ruwe celstof 5,3%
• Calcium  0,05%
• Fosfor 0,55%

Zoals te zien bevat witzaad wat meer vet dan millet, doch is het niet te hoog. Dit maakt het een ideaal basis zaad voor een vogelzaden mengeling. Echter ontbreken enkele aminozuren in witzaad waardoor andere zaden noodzakelijk zijn om een volledige vogelvoeding samen te stellen.

Negerzaad

Negerzaad, eigenlijk Nigerzaad is een kenmerkend donkerbruin tot bijna zwart gekleurd zaad. Het word word met name in India en Ethiopië gewkweekt. De plant lijkt eigenlijk een onkruid omdat hij sterk op een distel lijkt wanneer men naar de zaadvorming en bloei kijkt. Het is echter een hoogwaardig zaad dat rijk aan calcium en vet is. Met name dat eerste is in de broedperiode van groot belang bij de vogels, daarnaast is het hogere vet gehalte vooral bij de kweek in kweekkooien een probleem. Door het hoge vetgehalte en de verminderde bewegegingsvrijheid kunnen de vogels vervetten waardoor vruchtbaarheid ook terugloopt.

Nigerzaad is een hoekig zaad dat rijk is aan olie, deze olie kan eruit geperst worden voor andere toepassingen. Nigerzaad is ook één van de zaden die rijk is aan calcium, fosfor en mangaan in de juiste verhoudingen.

De ruwe voedingswaarde van nigerzaad:

• Vocht 6,6%
• Ruw eiwit  20,7%
• Ruw vet 42,2%
• Koolhydraten 13,1%
• Ruwe celstof  13,5%
• Calcium  0,43%
• Fosfor  0,65%

Het moge duidelijk zijn dat nigerzaad door het hoge vetgehalte van ruim 42% zeker niet als hoofdvoeding gebruikt dient te worden. Nigerzaad word met name gebruikt in zadenmengelingen voor kanaries en exoten. Vaak is het aandeel nigerzaad 1 tot 15% in de zadenmengeling. De vogels nemen nigerzaad zeer goed op waardoor het snel teveel kan zijn (al het nigerzaad is opgegeten, maar de millet/witzaad word amper gegeten).

Haver

Haver is een redelijk algemeen voorkomend zaad in de zaadmengelingen voor vogels. Het word vaak gepeld, en eventueel gebroken gemengd omdat het een vrij “grof” zaad is. Door het te breken kunnen kleinere vinken het makkelijker opnemen. Haver word grotendeels in de V.S. en Europa geteeld, daarnaast is er ook enige productie in Australië en Oost-Azië.

De algemene voedingswaarde voor gepelde haver:

Vocht 10,6%
Ruw eiwit  13,9%
Ruw vet  8,0%
Koolhydraten  64,2%
Ruwe celstof 1,5%
Calcium 0,09%
Fosfor 0,41%

In zadenmengelingen word gepelde/gebroken haver voor ongeveer 5-10% toegevoegd. Het is rijk aan de aminozuren leucine en arginine wat het tot een goede aanvulling voor de vogels maakt. Belangrijk is echter dat het bijna geen calcium bevat wat met name in de broedperiode een belangrijk mineraal is. Immers word de eischaal grotendeels uit calcium opgebouwd. Haver is het echte “krachtvoer” onder de zaden, een koolhydraten gehalte van ruim 64% waarmee het millet voorbij gaat, in cominatie met een vrij laag vet gehalte maken dit een ideaal zaad voor dieren die inspanning moeten leveren zoals de werkpaarden. Bij onze vogels kan dit hoge koolhydraten gehalte echter teveel zijn waardoor het in lagere percentages gemengd word.

Panicum

Panicum is een zaad van vele soorten grassen, echter zijn sommige soorten van de familie Panicum planten bekend als millet zaden. (Panicum miliaceum is rode millet). Totaal zijn er 450 verschillende soorten binnen de familie panicum bekend waardoor een voedingswaarde vaststellen lastig is. Algemeen kunt u de voedingswaarde van millet aanhouden voor panicumzaden.

Hennepzaad

Hennepzaad, bij velen bekend, echter niet iedereen weet dat het ook aan bijna alle mengelingen voor vogels toegevoegd word. Hennepzaad is over de hele wereld bekend. Het is een plant die vooral in juli en augustus tot bloei komt. Hennep bevat echter de stof THC waardoor de kweek van hennep in veel landen, waaronder Nederland verboden is. Het word algemeen aanvaard dat hennepzaad de broeddrift bij vogels verhoogt. Hier is echter geen wetenschappelijk bewijs voor. Een teveel aan hennepzaad kan echter wel betekenen dat de pop vroegtijdig tot leg komt, of dat een nest met jongen verlaten word.

De gemiddelde voedingswaarde van hennepzaad:

Vocht 8,7%
Ruw eiwit  19,5%
Ruw vet 32,1%
Koolhydraten 18,0%
Ruwe celstof  16,9%
Calcium  0,81%
Fosfor 0,76%

Zoals te zien is hennepzaad vooral erg eiwitrijk wat belangrijk, mogelijk is dit ook de reden dat de vroegtijdige leg versterkt word. Ook bevat hennepzaad veel calcium en fosfor wat belangrijke mineralen zijn voor de gezondheid van onze vogels.

Hennepzaad word veel door vinkenmengelingen gemengd, het aandeel hennepzaad is meestal enkele procenten.

Lijnzaad

Lijnzaad, ook gewoon bekend als vlaszaad is bekend om de gunstige werking in de rui periode. Het is een kenmerkend “plat” bruin zaadje dat voornamelijk in Canada geteeld word. Naast Canada volgen China, Duitsland, de V.S. en India als grootste producenten. België en Luxemburg zijn samen de grootste importeurs van Lijnzaad, gevolgd door de V.S. Duitsland en Nederland (zou dit komen door de vele vogelzaden fabrikanten in de Benelux?)

Lijnzaad verbetert de bevedering tijdens de zware ruiperiode voor de vogels. Veel kwekers mengen daarom in de ruiperiode extra lijnzaad door hun zadenmengeling om zo een snelle goede rui te bevorderen. Fabrikanten mengen het ook afhankelijk van het seizoen door hun mengelingen. Dit kan dan enkele procenten zijn.

De gemiddelde voedingswaarde van lijnzaad:

• Vocht 9,4%
• Ruw eiwit  21,5%
• Ruw vet  34,2%
• Koolhydraten  22,3%
• Ruwe celstof  7,3%
• Calcium 0,23%
• Fosfor  0,66%

Lijnzaad is best vetrijk waardoor het vaak alleen in de ruiperiode in hogere percentages aangeboden word. Een teveel aan lijnzaad kan ook vervetting tot gevolg hebben. Lijnzaad is ook rijk aan arginine.

Saffloor

Saffloor of eigenlijk saffloer, wat soms ook verkocht word als “witte zonnepitten” is een distelachtige plant die rijk is aan olie. Deze olie word ook gebruikt als alternatief voor zonnebloemolie in de keuken. Saffloer word grotendeels geteeld in India, de V.S. Mexico, Ethipië, Kazachstan, China, Argentinië en Australië.

De saffloerpitten lijken qua vetgehalte sterk op zonnebloempitten. De voedingswaarde van saffloorpitten:

Vocht  7,2%
Ruw eiwit 14,3%
Ruw vet  27,8%
Koolhydraten  16,5%
Ruwe celstof 31,2%
Calcium  –
Fosfor –

Duidelijk zichtbaar is het hoge vetgehalte en het ontbreken van calcium/fosfor. De parkieten zijn gek op saffloorpitten gezien ze vrij makkelijk te pellen zijn, maar door het hoge vetgehalte dienen saffloerpitten net als zonnebloempitten niet teveel gegeven te worden. Fabrikanten mengen vaak 5-10% saffloer/zonnebloempitten door hun (grote) parkieten en papegaaien mengelingen.

Zonnebloempitten

De zonnebloem is misschien wel een van de bekendste bloemen waarvan de zaden in vogelzaden mengelingen verwerkt worden. De kenmerkende zwart/wit gestreepte zaden zijn een ware lekkernij voor de vogels.

Zonnebloempitten bevatten net als saffloorpitten veel olie waardoor ze vetrijk zijn. De olie kan eruit geperst worden om zo zonnebloemolie te maken, wat veel gebruikt word in ons eigen voedsel. De zonnebloemen worden wereldwijd verbouwd voor hun zaden. Ze kunnen ook goed in ons koude kikkerlandje geteeld worden, door zaden te poten kunt u zelf zonnebloemen kweken voor de vogels. Een mooiere bron van voer is er niet toch?

De voedingswaarde van zonnebloempitten laat zien dat ze sterk op saffloerpitten lijken:

Vocht 7,8%
Ruw eiwit  14,9%
Ruw vet 29,8%
Koolhydraten 17,5%
Ruwe celstof  26,9%
Calcium 0,18%
Fosfor 0,45%

De zonnebloempitten zijn iets vetrijker, daarnaast bevatten ze in tegenstelling tot saffloer wel calcium en fosfor, belangrijke mineralen voor onze vogels. Samen met saffloer worden ze vaak voor 5 – 10% gemengd in zadenmengelingen voor grote parkieten en papegaaien.

Dari

Dari is het zaad van de “kafferkoren” plant, verkrijgbaar in rood en witte variant. Het word grotendeels geteeld in de V.S., Nigeria, India en Mexcio. Het is een belangrijke bron van voeding in Afrika en centraal Amerika. Het kan gepoft worden en vermalen worden tot meel.

De voedingswaarde van dari:

Vocht                      12,7%
Ruw eiwit                 11,1%
Ruw vet                     3,7%
Koolhydraten            59,8%
Ruwe celstof              8,9%
Calcium                      0,03%
Fosfor                        0,32%

Duidelijk zichtbaar is dat dari een laag vetgehalte heeft, en een zeer hoog koolhydraten gehalte. Dit maakt het tot een ideaal voeder voor dieren die actief zijn. In zadenmengelingen voor grote parkieten en papegaaien word het vaak met 3-5% gemengd.

Boekweit

Boekweit is een “vergeten” plant die vroeger veel geteeld werd in Europa, echter is het als voedselplant verdrongen door verschillende granen vanwege de kwetsbaarheid en bewerkelijke oogst. Boekweit kan net als tarwe verwerkt worden tot meel wat in voedsel gebruikt kan worden. Boekweit word tegenwoordig geteeld in Polen en Frankrijk.

De voedingswaarde van boekweit zaden is als volgt:

• vocht 10.6%
• eiwit 10.4 %
• koolhydraten 72.6 %
• suikers 2.2 %
• vet 1.7 %
• natrium 0.01 %
• Kalium 0.21 %
• calcium 0.1%
• fosfor 0.15%
• ijzer 0.02%
• magnesium 0.1%
• koper 0.02%
• zink 0.02%

De verschillende zadenmengelingen

Bij de zadenmengelingen zijn er in de handel ontzettend veel verschillende fabrikanten en mengelingen te koop, globaal kunnen we ze opdelen in de volgende soorten van fijn naar grof

• Tropenzaad
• Kanariezaad
• Wildzangzaad
• Grasparkietenzaad
• Grote parkieten zaad
• Papegaaienzaad

Daarnaast zijn er ook nog wat algemenere mengelingen

• volièrezaad
• onkruidzaad
• conditiezaad

 

 Tropenzaad

Tropenzaad bestaat voor het grootste deel (Vaak tot 80%!) uit verschillende soorten millet. Dit word aangevuld met negerzaad, witzaad, gebroken haver en eventueel hennepzaad. Het is een zeer fijne mengeling wat tropische vinken makkelijk kunnen opnemen.

De voedingswaarde van tropenzaad is door de verschillende mengelingen zeer lastig vast te stellen. Gezien het grootste deel van tropenmengelingen milet betreft is dit al leidraad aan te houden. De overige zaden zijn vaak voor 1-10% vertegenwoordigd. Om deze reden voegen zij geen schokkende hoeveelheden vet toe aan het totale mengsel. Op verpakkingen van sommige fabrikanten staat soms ook de voedingswaarde van het mengsel. Hier kunt u dan zien wat het eventuele vetgehalte van het totale mengsel is.

Kanariezaad

Kanariezaad bestaat vaak voor een groot deel uit witzaad. Dit kan eventueel aangevuld worden met een gelijke hoeveelheid koolzaad en raapzaad. Nigerzaad, (gebroken) haver, lijnzaad, hennepzaad en een klein aandeel bessenzaden maken het mengsel compleet. Er zijn door de populariteit van kanarie’s veel verschillende zadenmengelingen met uiteenlopende samenstellingen. Als basis dient wel altijd witzaad en eventueel raapzaad. Vanwege de verschillende samenstellingen van deze mengsel is een voedingswaarde voor kanariezaad in het algemeen niet vast te stellen. Op de verpakking van het mengsel staat vaak wel een voedingswaarde aangegeven. Deze kan berekend worden aan de hand van de afzonderlijke hoeveelheden zaden

Wildzangzaad

Wildzang(zaad) is een mengeling speciaal voor de Europese cultuurvogels. De vogels die ook in Europa in het wild voorkomen. Deze mengelingen hebben vaak als basis witzaad. Dit word aangevuld met hele en gepelde haver, graszaden, lijnzaad, millet en onkruidzaden.

Het is belangrijk te weten dat wildzangzaad qua samenstelling veel kan verschillen. Verander daarom niet zomaar van mengeling tussen fabrikanten. Als leidraad in dit artikel heb ik Teurlings gebruikt, zij hebben 2 mengelingen voor wildzangzaden met en zonder raapzaad;

Wildzang zonder raapzaad:

Witzaad 40% + Negerzaad 17% + Haver hele gepeld 8% + Graszaad 7% + Hennepzaad 6% + Lijnzaad 5% + Saffloorpitten 4% + Milletzaad wit 4% + Milletzaad Japans 3% + Milletzaad geel 2% + Boekweit 2% + Maanzaad blauw 2% = 100%

wildzang met raapzaad:

Witzaad 44% + Raapzaad 11% + Negerzaad 8% + Lijnzaad 7% + Wilde zaden 6% + Hennepzaad 5% + Haver hele gepeld 4% + Haver gebr. gepeld 4% + Graszaad 3% + Radijszaad 3% + Weegbree 2% + Milletzaad geel 2% + Perillazaad donker 1% = 100%

Duidelijk zichtbaar is dat bij de mengeling zonder raapzaad het gehalte negerzaad ruim verdubbeld is ter compensatie.

Grasparkietenzaad

Grasparkieten en andere kleine parkieten krijgen vaak gewoon grasparkietenzaad. Dit bestaat grotendeels uit dezelfde mengelingen als voor de tropen. Als basis is er vaak 50-70% gele millet. Dit word aangevuld met witte millet, witzaad, gepelde/gebroken haver, negerzaad en saffloer pitten. De voedingswaarde verschilt door de verschillende mengelingen ook enorm. Grote verschillen met exotenzaad zijn er eigenlijk niet gezien de basis millet is.

Als hoofdzaad dient altijd millet (soms tot 95%) waardoor de voedingswaarde van millet leidend is voor de voedingswaarde van het mengsel. Op de verpakking vind u vaak een voedingswaarde voor het specifieke mengsel.

• Grote parkieten zaad

• 

  De grote parkieten zadenmengelingen hebben ook als basis milletzaad en witzaad. Echter is dit in veel lagere hoeveelheden aanwezig (bij elkaar vaak 30-40%). Het grof parkietenzaad word aangevuld met zaden als gebroken/gepelde haver. Zonnebloempitten, pompoen pitten, saffloor, boekweit, tarwe, paddy, hennepzaad, dari en diverse onkruidzaden. Dit maakt het een zeer diverse mengeling. Agaporniden krijgen bij veel kwekers een mengsel van grof en fijn parkietenzaad gezien hun voeding net “er tussen” zit. Veel grof parkietenzaad mengelingen bevatten grote hoeveelheden zonnebloem en saffloor pitten. Echter zijn er tegenwoordig ook fabrikanten die speciale mengelingen voor agaporniden op de markt gezet hebben.

Papegaaienzaad

Papegaaien krijgen de allergrofste zaden. De meeste mengelingen hebben als basis zonnebloem en saffloor pitten. Daarnaast worden er ongepelde pinda’s, stukken walnoot, (gepelde)haver, cedernoten en rozijnen toegevoegd. Ook zit er vaak nog enkele procenten milletzaad voor de kleinere pappegaaien in. Echter de grote papegaaien (ara’s) zullen dit vaak links laten liggen. Naast de zaden kunnen er ook (gedroogde) stukken fruit en groente in het mengsel verwerkt worden voor de vitamine behoefte.

Papegaaien staan ook bekend om hun kieskeurigheid, ze pikken vaak alleen de lekkerste zaden uit het mengsel en laten de rest liggen. Om deze reden word er langzaam over gegaan naar pellet voeder voor papegaaien wat alle benodigde voedingstoffen bevat zonder dat de papegaai kan kieskeurig zaden kan kiezen.